တရားရံုးမ်ားသို႔ ဥပေဒအရ အယူခံပိုင္ခြင့္ရိွရမည္။

Effective provisions for appeal or recourse to a court of law must exist.

နိုင္ငံေတာ္၏ အျမင့္ဆံုးတရားရံုးသည္သာလွ်င္ အျပီးအျပတ္တရားရံုးျဖစ္သည္။ မူလရံုးမွ စီရင္ခ်က္အမိန္႔ အေပၚ အထက္တရားရံုးအဆင့္ဆင့္သို႔ အယူခံတင္သြင္းခြင့္ကို က်င့္ထံုးဥပေဒမ်ားအရ ျပဌာန္းထားျပီး ျဖစ္သည္။ ေအာက္မူလတရားရံုးသည္ သက္ေသထြက္ခ်က္မ်ားကို ကိုယ္တိုင္ကိုယ္က် ၾကားနာစစ္ေဆးရ သည့္တိုင္ ထိုတရားရံုး၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္သည္ မွားယြင္းခြ်တ္ေခ်ာ္နိုင္ေပသည္။ သို႔ျဖစ္၍ အထက္တရားရံုး အဆင့္ဆင့္သို႔ အယူခံခြင့္ျပုရန္ ဥပေဒအရ အခြင့္အေရးေပးရမည္ျဖစ္သည္။

တရားစစ္ေဆးစီရင္မႈ (Judicial Trial) တခုသည္ ျပစ္မႈထင္ရွားေတြ႔ရိွ၍ ျပစ္ဒဏ္ေပးျခင္း၊ သို့မဟုတ္၊ ျပစ္မႈ က်ဴးလြန္ေၾကာင္းထင္ရွားျခင္းမရိွသျဖင့္ အမႈမွအျပီးအျပတ္လႊတ္ျခင္း (တရားေသလႊတ္ျခင္း) တြင္ ဆံုးခန္း တိုင္ေပသည္။ မူလအမႈစစ္ေဆးေသာတရားရံုးက ခ်မွတ္သည့္ဆံုးျဖတ္ခ်က္ အမိန့္အေပၚ ေၾကနပ္မႈမရိွလွ်င္ တရားခံသည္ တရားဥပေဒကေပးထားေသာ အယူခံနိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးရိွလွ်င္ အထက္အဆင့္ျမင့္တရားရံုး အဆင့္ဆင့္သို့ အေၾကာင္းျခင္းရာနွင့္ပတ္သက္၍ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ဥပေဒနွင့္ပတ္သက္၍ေသာ္လည္း ေကာင္း အယူခံ၀င္ခြင့္ရိွေပသည္။

မူလတရားရံုးသည္ အမႈတခုအား စီရင္ဆံုးျဖတ္ရာတြင္ အေၾကာင္းခ်င္းရာျပႆနာ Question of Fact နွင့္ ဥပေဒဆိုင္ရာျပႆနာ Question of Lawမ်ားကိုဆံုးျဖတ္ရာတြင္ မွားယြင္းေကာင္း မွားယြင္းနိုင္မည္ျဖစ္သည္။ သို႔ျဖစ္၍ အဆင့္ျမင့္တရားရံုးအဆင့္ဆင့္သို႔ အယူခံလႊာ တင္သြင္းခြင့္ျပုရျခင္းျဖစ္သည္။ တရားခံအေနျဖင့္ အထက္တရားရံုးသို႔ အယူခံကိုမတင္သြင္းလိုသည့္တိုင္ ေအာက္ရံုး၏ဆံုးျဖတ္ခ်က္သည္ ဥပေဒဆိုင္ရာအျငင္း ပြားခ်က္ Question of Lawျပႆနာရပ္မ်ားျဖစ္ေပၚခဲ့သည္ဟုေတြ႔ရိွလွ်င္ အထက္တရားရံုးမွ ျပင္ဆင္မႈဖြင့္လွစ္ ကာ အမႈကို ျပန္လည္သံုးသပ္ ျပင္ဆင္ရသည္လည္းရိွပါသည္။

အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ နိုင္ငံသားနွင့္နိုင္ငံေရးအခြင့္အေရးဆိုင္ရာ သေဘာတူစာခု်ပ္ အပိုဒ္ ၁၄ (၄) ၌ “အျပစ္ ကူ်းလြန္ေၾကာင္း အမိန့္ခ်မွတ္ျခင္းခံရသူတိုင္းသည္ ၄င္းအေပၚအျပစ္ဒဏ္ခ်မွတ္ခံရမႈနွင့္ စီရင္ခ်က္အေပၚ၌ တရားရံုးကျပန္လည္ဆန္းစစ္သံုးသပ္ေပးရန္ တရားဥပေဒအရ အယူခံ၀င္ခြင့္ ရိွသည္”ဟုေဖၚျပထားပါသည္။

ယေန႔ေခတ္တရားစီရင္ေရးတြင္ အယူခံခြင့္ေပးသည့္တိုင္ မွန္ကန္မွ်တသည့္ စီရင္ခ်က္မ်ားထြက္ေပၚမႈ နည္းပါး သည္ကိုေတြ႔ရေပမည္။ မဆလေခတ္၌ တရားသူၾကီးမ်ားသည္ အမွန္တရားကို ရွာေဖြေဖၚထုတ္ရမည္ဆိုသည့္ တရားစီရင္ျခင္းမူကို တိက်စြာလိုက္နာက်င့္သံုးခဲ့သည္မဟုတ္ေပ။ အထူးသျဖင့္ ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီ နွင့္ ၄င္းတို့၏လမ္းစဥ္ကိုထိခိုက္သည္ဟု ယူဆျခင္းခံရေသာ ျပစ္မႈမ်ားနွင့္ နိုင္ငံေတာ္လံုျခံုေရးကို ထိခိုက္ေစ သည္ဟုယူဆေသာကိစၥမ်ားတြင္ ျပင္းထန္ထိေရာက္ေသာျပစ္ဒဏ္မ်ားကို တရားရံုးမ်ားက ခ်မွတ္ရန္ညႊန္ၾကား ထားျပီး၊ အယူခံ၀င္ရာ၌လည္း မူလခ်မွတ္ထားေသာ ျပစ္ဒဏ္ကိုသာ အတည္ျပုေလ့ရိွၾကေပသည္။ ၁၉၈၈ ခုနွစ္ တြင္ အာဏာသိမ္းျပီးတက္လာသည့္ စစ္အစိုးရလက္ေအာက္ရိွ တရားရံုးမ်ား၏ အေျခအေနမွာ အဆိုး၀ါးဆံုးပင္ ျဖစ္ေပသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ေသာင္းက်န္းသူနွင့္ ဆက္သြယ္ပတ္သက္သည္ဆိုေသာအမႈမ်ားတြင္ “မတရား အသင္းမ်ားအက္ဥပေဒ”ျဖင့္ မသကၤာသူ မည္သူတဦးတေယာက္ကိုမဆို အေၾကာင္းျခင္းရာခိုင္လံုျခင္း မရိွဘဲ သံသယျဖင့္ဖမ္းဆီး၍ ေထာင္ခ်အျပစ္ေပးေလ့ရိွျပီး၊ ထိုကဲ့သို့ေသာအမႈမ်ားကို အထက္အဆင့္ျမင့္တရားရံုးမ်ား သို့ အယူခံ၀င္သည့္တိုင္ေအာင္ အယူခံတရားရံုးတို့သည္ ေပၚလစီေက့စ္ (Policy case) ျဖစ္သျဖင့္ ေအာက္ တရားရံုး၏အမိန္႔ကို အတည္ျုပေလ့ရိွသည္သာျဖစ္သည္။

 ထို႔ေၾကာင့္အစြပ္စဲြခံရသူတို႔သည္ အယူခံ၀င္ခြင့္ အခြင့္အေရးကို အေလးဂရုမျုပေတာ့ဘဲ ေအာက္ရံုး၌ျပီးျပတ္ ေအာင္ တတ္နိုင္သမွ်ေဆာင္ရြက္ေတာ့သည္။ အယူခံ၀င္ျခင္းျဖင့္ ကုန္က်စရိတ္ရိွျခင္း၊ အခိ်န္ၾကန့္ၾကာ၍ အလုပ္အကိုင္ပ်က္ျခင္း၊ အထက္တရားရံုးတို့အား ယံုၾကည္ကိုးစားမႈနည္းျခင္းတို႔ေၾကာင့္ မူလတရားရံုး၌ပင္ အမႈလြတ္ရာလြတ္ေၾကာင္းကို ေအာက္လမ္းနည္းျဖင့္ (လာဘ္ေပးလာဘ္ယူနည္းျဖင့္) က်င့္သံုးၾကေတာ့သည္။ လြတ္လပ္မႈမရိွေသာ တရားစီရင္ေရးစနစ္ေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ အဂတိတရားလိုက္စားသည့္ တရားသူၾကီးမ်ား ေၾကာင့္လည္းေကာင္း အစြပ္စဲြခံရသူတို‹သည္ တရားသူၾကီးမ်ားအားလာဘ္ေပးျခင္း၊ သက္ဆိုင္ရာအာဏာပိုင္ အဖဲြ႔အစည္းကိုခ်ဥ္းကပ္၍ တရားသူၾကီးမ်ား အားလမ္းညႊန္ေစျခင္းျဖင့္သာ အမႈလြတ္ရာလြတ္ေၾကာင္း ေဆာင္ ရြက္ရေတာ့သည္။ ေအာက္တရားရံုးမွအျမင့္ဆံုးတရားရံုးအထိ တရားစီရင္ရေသာတရားသူၾကီးတို႔အား ခု်ပ္ကိုင္ ကြပ္ကဲနိုင္ေသာအာဏာရိွသူတို႔ေၾကာင့္ မဆလေခတ္တေလ်ာက္လံုးတြင္ တရားစီရင္ေရးနွင့္ တရားဥပေဒစိုးမိုး ေရး၌ ခြ်တ္ေခ်ာ္တိမ္းေစာင္းမႈမ်ား မ်ားစြာျဖစ္ခဲ့ရေပသည္။

န၀တေခတ္တြင္ အထူးတရားရံုးမ်ား (စစ္ခံုရံုး)မ်ားဖဲြ႔စည္းကာ စြပ္စဲြခံရသူမ်ားအား တရားနည္းလမ္းတက် ထု ေခ်ပိုင္ခြင့္မေပးသည့္အျပင္၊ အယူခံခြင့္လည္း ဆံုးရံႈးခဲ့ၾကရပါသည္။ အဆိုပါ တရာရံုးမ်ား၌ တရားခံအေပၚ စြပ္စဲြ ခ်က္ကို သက္ေသထင္ရွားျပသျခင္းမရိွသည့္အျပင္ စြပ္စဲြခံရသူတရားခံသည္ ၄င္းအေပၚတြင္ ပုဒ္မတမို်းမို်း တပ္၍ စဲြဆိုထားေသာ စြပ္စဲြခ်က္ကိုျငင္းဆိုပါက ပိုမို ၾကီးေလးေသာျပစ္ဒဏ္ကိုက်ခံေစသည့္အျပင္၊ အထက္ အဆင့္ျမင့္ တရားရံုးမ်ားသို့ အယူခံတက္သည့္တိုင္ေအာင္ အယူခံမႈမ်ားကိုပယ္ခ်ေလ့ရိွေပသည္။ ၁၉၈၉ ခုနွစ္ ဇူလိုင္လ (၁၇) ရက္ေန့တြင္ အမိန့္အမွတ္  ( ၁/၈၉ ) ျဖင့္ စစ္ခံုရံုးမ်ားကိုဖဲြ႔စည္းထူေထာင္ကာ အရပ္သားမ်ား အေပၚတြင္ အက်ဥ္းနည္းျဖင့္ အမႈမ်ားစစ္ေဆး၍ အျပစ္ေပးအေရးယူခဲ့ရာတြင္၊ စစ္ခံုရံုး (၁၅) ခုကိုဖဲြ႔စည္းခဲ့ျပီး ဒုဗိုလ္မႉးၾကီးအဆင့္ရိွသူမ်ားကဦးေဆာင္၍ အျခားစစ္တပ္အရာရိွ (၂) ဦးပါ၀င္သည့္ စစ္ခံုရံုးမ်ားသည္ အရပ္သား မ်ားအေပၚစဲြဆိုသည့္အမႈမ်ားတြင္ အလုပ္ၾကမ္းနွင့္ေထာင္ဒဏ္သံုးနွစ္ျဖစ္ေစ၊ တသက္တကြ်န္းဒဏ္ျဖစ္ေစ၊ ေသ ဒဏ္ျဖစ္ေစ အဆိုပါအမိန့္ သံုးမို်းအနက္မွ တမို်းမို်းကို ခ်မွတ္ခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္ေပသည္။ ယေန့အခိ်န္တြင္ အဆိုပါ စစ္ခံုရံုးမ်ားကိုဖ်က္သိမ္းျပီးျဖစ္ေသာ္လည္း နိုင္ငံေရးကိစၥ နီွးနြယ္၍ အေရးယူျခင္းခံရေသာ နိုင္ငံေရးအမႈမ်ား၊ နိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသမားမ်ားနွင့္ ပတ္သက္ေသာ အမႈမ်ားတြင္ ဘက္လိုက္မႈကင္းသည့္ တရားမွ်တေသာတရားခြင္ အေနအထားမရိွသည့္ အျပင္၊ မူလေအာက္တရားရံုးကခ်မွတ္လိုက္ေသာ ၾကီးေလးသည့္ျပစ္ဒဏ္မ်ားကိုလည္း အထက္အယူခံရံုး အဆင့္ဆင့္က ျပင္ဆင္ေျပာင္းလဲ၊ ေလွ်ာ့ေပါ့ေပးေလ့မရိွသည္ကို ေတြ႔ရမည္ျဖစ္ေပသည္။

သို႔ျဖစ္၍ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးအားေဖၚေဆာင္မည္ဆိုပါက အဆင့္ဆင့္အယူခံခြင့္ကိုလည္း ေပးရမည္ျဖစ္သည့္ ျပင္တရားနည္းလမ္းက်သည့္ တရားစီရင္မႈစနစ္ရိွရန္လည္း လိုအပ္ေပသည္။